Çocuklarda Ortodonti

Herkes çocuğunun mutlu olmasını ister. Mutluluğun en güzel göstergesi de güzel bir gülümsemedir. Çocuklarımızın tüm ömürleri boyunca özgüvenli bir şekilde, dişlerini saklamadan rahatça gülümseyebilmeleri için sağlıklı ve güzel görünen, estetik diş yapılarına sahip olmaları gerekir. Bu onların sosyal ortamlara daha rahat adapte olabilmelerini sağlayarak özgüvenli bir şekilde, konuştukları kişilerde daha iyi bir izlenim bırakmalarını sağlayacaktır. Bu yüzden dişleri çıkmaya başladıktan sonra 6 ayda bir diş hekimine giderek muayene olmaları gerektiği gibi 4-5 yaşlarından itibaren düzenli ortodontik muayenelerle çene ve diş problemlerinin erken dönemde daha kolay, daha hızlı ve daha kalıcı çözümlerle tedavileri sağlanmalıdır.

Kemik gelişimi tamamlanıncaya kadar süren çocukluk dönemindeki ortodontik tedaviler, uygulanan tedavi yaklaşımının türüne göre iki grupta incelenebilir.

Koruyucu-önleyici tedavide amacımız ileride oluşabilecek diş, çene ve yüz bozuklukları henüz oluşmadan engellemek, oluşmaya başladıysa da durdurmaktır. Aslında diş, çene ve yüz oluşumu ve gelişimi anne karnında başlamaktadır. Hamilelik dönemindeki beslenme bozuklukları, vitamin eksiklikleri, alkol ve sigara kullanımı gibi etkenlerin diş şeklinde / yapısında bozukluk ve dudak damak yarığı gibi tedavisi uzun ve zor problemlere neden olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla diş ve çene yapısına ait problemlerin önüne geçebilmek için hamilelik döneminden itibaren dikkatli olmak gerekmektedir. Bununla birlikte diş, çene problemlerinin önlenmesi için çocuklar 4-5 yaşından itibaren bir ortodonti uzmanın düzenli kontrolünde olmalıdır (Dudak damak yarığı ve bazı sendromlar istisna olarak doğumdan itibaren bir ortodontistin gözetiminde olmalıdır).

Koruyucu tedavi kapsamında öncelikle süt dişlerin korunması gelmektedir. Erken süt dişi kayıpları veya çürük nedeniyle süt dişinde oluşan madde kayıpları ileride daimi dişlenme döneminde pek çok ortodontik probleme neden olabilmektedir. Süt dişlerinin daimi dişler gibi düzenli fırçalanması, oluşan çürüklerin erken tedavisi (dolgu vb.) ve erken çekilmiş süt dişlerinin yerine yer tutucuların yapılması bu dönemde yapılabilecekler arasındadır.

Bu dönemde bir diğer önemli konu da nefes alma, yutkunma gibi fonksiyonların çeşitli egzersizlerle düzenlenmesidir. Çocuğun doğru şekilde burun solunumu yapmasının tüm vücut sağlığında olduğu gibi çene gelişiminde de primer etkisi vardır. Burun solunumunda problem olduğunda ortodonti uzmanı ile kulak burun boğaz doktorunun birlikte çalışması gerekebilir. Tüm yumuşak doku fonksiyonları dişlerin ve çenelerin dolayısıyla yüz yapısının gelişiminde belirleyici rol oynamaktadır. Bu yüzden tüm fonksiyonların bir uzman eşliğinde düzenlenmesi, ileride oluşması muhtemel pek çok çene bozukluğunun önüne geçecektir. Ortodonti uzmanın uygun gördüğü durumlarda fonksiyonların düzenlenmesi için bazı apareylerden (myobrace gibi) destek alınabilir.

Yine bu dönemde çocuğun dikkat edilmesi gereken bazı istenmeyen alışkanlıkları ve buna bağlı olarak oluşan veya oluşmaya başlayan ortodontik problemleri olabilir. Bu alışkanlıklar arasında parmak emme, tırnak yeme, uzun süren biberon, emzik alışkanlıkları, dudak, kalem vb. ısırma sayılabilir. Bu alışkanlıkların bıraktırılmasında çocukla konuşularak ikna edilebileceği gibi gerekli durumlarda çeşitli ortodontik apareylerden de yardım alınabilir.

Çapraz kapanış dediğimiz dişler, çene gelişimi ve çene eklemi üzerinde istenmeyen etkileri olabilen ters kapanış durumlarında da yine erken müdahale gerekmektedir. Bu tür ters kapanış durumlarının solunum problemleri ile bağlantısı olabileceği için doktorunuz çocuğunuzun kulak burun boğaz uzmanına görünmesini isteyebilir.

Tüm bu problemlerin teşhisi ve tedavisi için çocuklar 4-5 yaşından itibaren ortodonti uzmanı tarafından düzenli olarak kontrol edilmelidir. Ortodontik problemler karmaşık nedenlere ve tedavilere sahiptir. Bu yüzden çocuğunuzun dişleri düzgün görünse bile sizin fark edemeyeceğiniz ancak bir uzmanın fark edebileceği problemler olabilir. Halbuki erken dönemde problem henüz oluşmaya başlamışken tedavi edilebilir ya da oluşmadan problemin önüne geçilebilir. Bunun yanı sıra süt dişlenme döneminden daimi dişlenme dönemine geçiş aşamasında sizin sorun olarak gördüğünüz bazı durumlar da normal sürecin bir parçası olabilir.

Her yaşta ortodontik tedavi uygulanabilmekle birlikte çocuklarda büyüme gelişimin devam ediyor olması ortodontik tedavi açısından bir avantajdır. Çünkü çene yapısıyla ilgili bazı ortodontik problemler büyüme gelişim döneminde kullanılan çeşitli apareylerle tedavi edilebilmektedir. Örneğin üst çene geriliğinin tedavisinde kullanılan yüz maskesi gibi apareylerin etkinliği 10 yaşından sonra azalmaktadır (*). Dolayısıyla 10 yaşından önce müdahale edilmesi gerekmektedir. Alt çene geriliği durumlarında ise alt çenenin en çok gelişim atılımı yaptığı ergenlik döneminde müdahale edilmesi daha hızlı ve kalıcı çözümler getirmektedir (**). Bazı durumlarda bu büyüme gelişim dönemi kaçırıldığında çenelerin gelişimi yönlendirilememektedir. Bu gibi durumlarda yalnızca dişleri hareket ettirerek çözemediğimiz vakalar olabilmekte, ortodontik tedaviye ek olarak ortognatik cerrahi dediğimiz çene ameliyatları gerekmektedir. Bu yüzden doğru teşhis ile doğru zamanda tedavi büyük önem taşımaktadır. Kısacası çene ile ilgili problemlerin varlığında tedaviye erken yaşlarda başlanması gerekmektedir. Bunun için çocuğunuzun 5 yaşından itibaren bir ortodonti uzmanına düzenli olarak görünmesi gerekmektedir. Çene ile ilgili problemlerde önce bir aparey tedavisi sonrasında sabit ortodontik tedavi dediğimiz tel tedavisi gerekmektedir. Yani iki aşamalı bir tedavi uygulanmaktadır.

Aynı şekilde üst çene darlığı da sıklıkla rastlanan bir çene problemi olup kalıcı sonuçlar alınabilmesi için ortalama yaş sınırı kızlarda 16, erkeklerde 17‟dir (***). Bu yaşlardan sonra güzel ve kalıcı sonuçlar elde edebilmek için genel anestezi altında yapılan çene ameliyatları ile ortodontik tedavi kombine olarak uygulanmaktadır.

Bununla birlikte çene tedavisi gerekmeyen durumlarda en uygun tedavi zamanı genellikle tüm süt dişlerin düşüp daimi dişlerin çıktığı zamandır. Bu da hemen hemen 12 yaşlarında olmaktadır. Daimi dişler, sürdükten sonra dişler üzerine yerleştirilen braketler ve ark telleri aracılığıyla çapraşıklık düzeltilip karşılıklı diş ilişkileri sağlanabilir. Bu aşamada daimi diş çekimleri gerekebileceği gibi eksik diş olması ya da dişlerin çok fazla aralıklı olması gibi durumlarda ileride yapılacak protetik tedavi için diş boşlukları da açılabilir. Yine bu aşamada gömülü dişler varsa uygun tedavi yöntemiyle müdahalede bulunulabilir.

(*) Kim ve ark 1999 The effectiveness of face-mask therapy: a meta-analysis. AJODO

(**) Harrison ve ark 2007 Orthodontic treatment for prominent upper front teeth in children. Cochrane Database Systematic Reviews.

(***) Epker BN ve Wolford CZ (1980) Dento-facial deformity, surgical orthodontic correction. Mosby, St. Louis.